Madencilik, yer kabuğu içerisinde cevher denilen ekonomik değeri olan maden bileşiklerini ekonomik olarak çıkarıp kullanılabilir hale getirme işlemidir. Bu amaçla, yeraltında ve yeryüzünde yapılan bütün faaliyetleri kapsar.
Bilindiği üzere madencilik, dünyada, doğası gereği en riskli iş kollarının başında gelmektedir. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliği kavramının ilk olarak ortaya çıkmasına sebep olan işkolu sayılabilir. Özellikle yeraltı kömür madenciliği, iş kazası ve meslek hastalığı yönünden diğer iş kollarına kıyasla ön sıralarda yer almaktadır.
Ülkemizde yoğun çalışılan bu sektörde iş kazası ve meslek hastalıklarıyla karşılaşma olasılığı diğer iş kollarına oranla yüksektir.
Madencilik sektörü, “İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik” e göre çıkarılan Tehlike Sınıfları Tebliğinde çok tehlikeli sınıfta yer almaktadır. Dolayısıyla, “A sınıfı”(Geçici olarak B sınıfları) iş güvenliği uzmanının çalışmasını gerektirmektedir.
Madencilik Terimleri
Açık işletme; yerüstündeki maden işletmelerini,
Alevsızdırmaz (antigrizuto) aygıt; içine girebilecek grizunun patlaması halinde, hasara uğramaksızın alevin sızmasını ve ortamdaki grizu veya kömür tozunun tutuşmasını ya da patlamasını önleyecek şekilde yapılmış aygıtı,
Askıya almak; bir kademenin hazırlanmasından sonra kendi ağırlığıyla göçmesini sağlamak üzere altının boşaltılmasını,
Ateşleme; kazı işlerinde deliklere doldurulmuş olan patlayıcı maddelerin patlatılmasını,
Ateşleyici (barutçu); patlayıcı maddelerin mevzuatta belirtilen koşullarda kullanılmasını yerine getirmek üzere yeterlilik belgesine sahip en az ilkokul mezunu kişiyi,
Ayak; maden içerisinde iki galeri arasında cephe halinde üretim yapılan yeri,
Baca; maden içerisinde sürülen galeriyi,
Başaşağı (desandre); yeraltında başaşağı sürülen eğimli yolları,
Başyukarı; Bir galeriden başlayarak yukarıya doğru belli bir eğimde sürülen açıklığı,
Baraj; yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici maniaları,
Cep (niş); galeri, varagel ve vinç dip ve başları ile ara katlarında görevli işçilerin ve ateşleme görevlilerinin korunmaları amacıyla serbestçe sığınabilecekleri biçimde yapılan yuvaları,
Çatlak (kavlak); ana kitleden ayrılmış, her an düşebilecek parçaları,
Çatlak sökümü; bir kademenin kazı işlerinin devamı sırasında ana kitleden ayrılmış, düşebilecek durumdaki parçaların temizlenmesini,
Daimi nezaretçi; fenni nezaretçinin emir ve talimatı altında görev yapan ve Maden Kanununa göre atanmış olan kimseyi,
Dekapaj; kazısı yapılacak maden ve taş kitlesi veya tabakasının üzerini kaplayan örtü tabakasının kaldırılmasını,
Dolgu (ramble); yeraltında açılan boşlukların dolgu malzemesiyle doldurulmasını,
Fenni nezaretçi; iş sağlığı ve güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu, maden mevzuatına göre görevlendirilmiş olan maden mühendisini,
Grizu; metanın havayla karışımını,
Kademe; açık işletmelerde belirli aralık, kod ve eğimlerle meydana getirilen basamak şeklindeki çalışma yerlerini,
Karakol; vinç ve varagel baş ve diplerinde kurulan koruyucu düzeni,
Karo; maden işletmeleri için gerekli hizmetlerin yapıldığı yerüstü tesislerinin bulunduğu alanı,
Kelebe; Yeraltında iki kat (etaj) arasını birleştiren tahkimatlı bir bürün bir bölümünün insan iniş ve çıkışı için merdivenle teçhiz edildiği, bir bölümünden ise cevher veya ramble nakledildiği açıklığı,
Kendiliğinden emniyetli aygıt; içinde normal çalışması sırasında meydana gelebilecek herhangi bir ark veya kıvılcımın ortamda bulunan yanıcı gaz veya buharları patlatmayacağı biçimde yapılmış aygıtı,
Kişisel koruyucular; çalışanların iş kazasına uğramalarını veya meslek hastalıklarına tutulmalarını önlemek üzere, çalışılan yerin özelliğine ve yürürlükteki mevzuata göre çalışma süresince kullanmak zorunda oldukları gözlük, maske, baret, koruyucu ayakkabı, eldiven, yağmurluk, emniyet kemeri vb. koruyucuları,
Lağım; taş içerisinde sürülen galeriyi,
Maden ocağı; kuyuları ve giriş-çıkış yollarıyla yeraltındaki bütün kazı yapılan yerleri, bu kazılardan çıkan postanın ve pasanın çıkartıldığı eğimli ve düz galerileri, diğer yolları ve üretim yerlerini, çıkarma, taşıma ve havalandırma tesislerini, yeraltında kullanılan enerjinin sağlanmasında ve iletilmesinde kullanılan sabit tesisleri, (kendine özgü havalandırma tesisi bulunan her maden ocağı bağımsız bir ocak sayılır. Ancak, ayrı havalandırma tesisleri bulunmakla birlikte, aynı işverene ait olup bir elden yönetilen ve yeraltından birbirlerine bağlı olan birden çok maden ocağı da tek bir ocak kabul edilir.)
Nefeslik; ocak havasının çıkış yolunu,
Nezaretçi; fenni nezaretçi tarafından gerekli görülen işleri yürütmek veya bunları gözetim altında bulundurmak üzere yazılı olarak görevlendirilen, gerekli deneyim ve teknik bilgiye sahip en az ilkokul mezunu kişiyi,
Paraşüt; asansörlerde çekme halatının kopması halinde kafesin düşmesini önleyecek düzeni,
Rekup; ana galeriden maden yatağını kesme amacıyla sürülen ikincil galerileri,
Sıkılama; lağım deliklerine patlayıcı madde konulduktan sonra kalan boşluğun gerektiği biçimde doldurulmasını,
Şev; kademe alın ve yüzlerindeki eğimli yüzeyi,
Şövelman; kuyu ağzındaki asansör kulesini,
Topuk; yeraltı işletmeleriyle açık işletmelerde güvenlik amacıyla alınmadan (kazılmadan) bırakılan maden kısımlarını
ifade etmektedir.
